Alles wat je vandaag moet weten over de AI Act

De AI Act is de eerste Europese wet die regels oplegt over het gebruik van artificiële intelligentie. Het doel? De veiligheid en fundamentele rechten van Europese burgers beschermen. Europa kiest daarbij voor een aanpak op basis van risiconiveaus: hoe hoger het risico van een AI-systeem, hoe strenger de eisen.

De wet maakt een onderscheid tussen vier categorieën:

• Onaanvaardbaar risico: systemen die een duidelijke bedreiging vormen voor de veiligheid, rechten en vrijheden van mensen. Denk aan sociale scoring (waarbij mensen worden beoordeeld op hun gedrag en daar voordelen of beperkingen aan gekoppeld worden) of subliminale technieken (die onbewust gedrag proberen te sturen en manipuleren, bijvoorbeeld via verborgen boodschappen). Deze AI-systemen zijn wettelijk verboden. 
• Hoog risico: systemen met een grote impact op rechten en vrijheden (zoals gezichtsherkenning of algoritmes voor sollicitaties). Hiervoor gelden strenge regels, zoals uitgebreide documentatie, transparantie en toezicht.
• Beperkt risico: toepassingen zoals chatbots of emotieherkenning. Hier is vooral transparantie vereist, zodat gebruikers weten dat ze met AI te maken hebben. 
• Minimaal of geen risico: systemen die geen significante risico’s vormen voor veiligheid of fundamentele rechten en die daarom niet gereguleerd zijn. Denk aan spamfilters of aanbevelingen op websites. 

Naast deze risiconiveaus is er een aparte categorie: General Purpose AI (GPAI). Voor die categorie veranderen de regels vanaf augustus.

GPAI verwijst naar AI-systemen die niet voor één specifiek doel ontwikkeld zijn, maar breed inzetbaar zijn. Voorbeelden zijn:

• Taalmodellen zoals GPT-4 (waar bijvoorbeeld ChatGPT op is gebouwd)
• Beeldgeneratoren zoals DALL·E en Midjourney
• Vertaaltools zoals Google Translate en DeepL
• Programmeerhulpen zoals Copilot en Cursos

Deze tools zijn intussen niet meer weg te denken uit de cultuursector. Ze worden gebruikt voor publiekscommunicatie, planning, programmatie, inspiratie en zelfs creatie. 

Juist omdat GPAI zo veelzijdig is, zijn de risico’s moeilijker te overzien. Daarom gelden vanaf 2 augustus 2025 extra transparantieregels voor de aanbieders van deze modellen. Vanaf die datum moeten zij:

• Transparant zijn over de gebruikte trainingsdata
• Technische documentatie beschikbaar stellen
• Een beleid opstellen dat in lijn is met Europese auteurswetgeving (zoals het aanbieden van opt-outmogelijkheden voor makers)

Voor jou als gebruiker verandert er vooral dit: pas je een bestaand AI-model aan, combineer je meerdere modellen of ontwikkel je er zelf één, dan val je mogelijk onder deze strengere regels. Denk bijvoorbeeld aan een AI-gestuurde installatie of een interactieve productie op maat. In zulke gevallen raden we je aan om professioneel advies in te winnen bij een AI-expert.

Gebruik je bestaande AI-tools zoals ChatGPT of DALL·E? Dan hoef je je voorlopig geen zorgen te maken over technische documentatie of dataregistratie – die verplichtingen gelden vooral voor de ontwikkelaars van deze systemen.

Wél belangrijk: hoe je AI toepast, bepaalt onder welk risiconiveau je valt – en dus welke regels van toepassing zijn.

Voorbeelden:

• Een chatbot op je website = laag risico. Je moet duidelijk maken aan bezoekers dat ze met AI praten en niet met een natuurlijk persoon.
• Een sollicitatie-algoritme dat kandidaten beoordeelt = hoog risico omwille van de kans op discriminiatie en uitsluiting. Menselijk toezicht is vereist.  
• Een gepersonaliseerde rondleiding via AI = meestal laag risico, maar zorg voor een disclaimer en documenteer het gebruik.

Uitzondering: AI-gegenereerde teksten

Publiceer je AI-gegenereerde teksten? Dan moet je bekendmaken dat de tekst kunstmatig gegenereerd is. Bewerk of controleer je de tekst voor publicatie? Dan geldt deze verplichting niet.

Uitzondering: deepfakes

Een deepfake-video in een tentoonstelling valt niet onder een specifieke risicocategorie zoals ‘hoog risico’ of ‘laag risico’ in de AI Act, maar wordt afzonderlijk gereguleerd via de transparantieverplichting voor synthetische content. Je bent met andere woorden verplicht om duidelijk te maken dat het om AI-content gaat. 

Ook al ben je geen ontwikkelaar, als gebruiker van AI heb je wel een verantwoordelijkheid. Enkele concrete acties die je nu al kunt nemen:

✅ Breng in kaart welke AI-tools je gebruikt en bepaal het risiconiveau. 

✅ Informeer je bezoekers of gebruikers wanneer ze in contact komen met AI en hoe hun gegevens gebruikt worden.  

✅ Implementeer beveiligingsmaatregelen om de gegevens van gebruikers te beschermen. Bijvoorbeeld door regelmatig je systemen te updaten en risicoanalyses uit te voeren. Een goed startpunt: de cyberchecklist van DEN. 

✅ Voer een gesprek over ethische standpunten binnen de organisatie en bepaal hoe je daarmee omgaat. Ontwikkel richtlijnen of een gedragscode om duidelijke grenzen aan te geven voor medewerkers. Hulp nodig? Kenniscentrum Data & Maatschappij biedt verschillende tools aan. 

✅ AI-geletterdheid onder medewerkers is essentieel om er verantwoord en kritisch mee om te gaan. De AI-vaardigheden van je medewerkers vergroten? Schrijf je in voor onze lessenreeks ‘Van AI tot Z’ (speciaal ontwikkeld voor bibmedewerkers). 

✅ Volg de evoluties op: de AI Act wordt stapsgewijs uitgerold. In augustus 2026 start het toezicht op AI-systemen met een hoog risico. In augustus 2027 is de AI Act volledig van kracht. 

De AI Act hoeft geen rem te zijn op experiment of creativiteit. Integendeel: cultuurorganisaties kunnen net het voortouw nemen in het verantwoord en transparant gebruik van AI. Door nu al in te zetten op duidelijkheid, ethiek en bewustwording, maak je jouw werking toekomstbestendig.